Gerlach en de heren van Valkenburg

‍Opkomst van de heren van Valkenburg

Het klooster in Heinsberg waaraan het heiligdom van St. Gerlach in 1165 werd geschonken was het huisklooster van de heren van Valkenburg-Heinsberg. Een dergelijk klooster was vaak tevens een bestuurlijk en religieus centrum voor de landsheer. St. Gerlach en Valkenburg ontwikkelden zich in de tijd van de stichting van het klooster (1202) boven het graf van St. Gerlach tot een  eigen bestuurlijk centrum van het graafschap. In plaats van het houten kerkje waarin St. Gerlach begraven was, kwam er een klooster met een stenen kerk. In Valkenburg was al vanaf 1075 op de Heinsberg door de heren van Valkenburg een kasteel gebouwd van waaruit het Land van Valkenburg bestuurd werd.  

Valkenburg wordt voor het eerst als ‘Falckenberch’ vermeld in een oorkonde van de Duitse koning Hendrik III. Op 15 februari 1041 schenkt deze op verzoek van Gozelo, hertog van Lotharingen en diens zoon Godfried, aan zijn nicht Irmgard bezittingen in Herve, Vaals, Epen en Valkenburg, afkomstig uit het bezit van zijn vader keizer Koenraad II, om daarmee te handelen naar goeddunken.

Bezit in Houthem

In een oorkonde van bisschop Otbert van Luik uit het jaar 1096 wordt melding gemaakt van de aankoop door Gozewijn I van Valkenburg van een domein in Houthem. Ook in de Vita van St. Gerlach wordt melding gemaakt van banden met Valkenburg-Heinsberg. Daarin wordt gezegd dat Gerlach werd bezocht door een adellijke dame, Oda van Heinsberg (mogelijk gaat het om de vrouw van Gozewijn I, Oda van Walbeck). Zij kende Gerlach nog als jonge ridder en verheugde zich over zijn verandering. Ze begunstigde de kluizenarij door aan Gerlach land rond de kluizenarij te schenken.

Hoogtijdagen van de heren van Valkenburg / Italiaanse veldtochten

De heren van Valkenburg speelden in die tijd een belangrijke rol in de politiek van het Heilige Roomse Rijk. Die politiek werd mede bepaald door de investituurstrijd tussen de koningen en keizers van het Heilige Roomse Rijk enerzijds en de paus in Rome anderzijds en door de kruistochten naar het Heilige Land. Veel lokale ridders vergezelden de heren van Valkenburg op de veldtochten die zij samen met de keizer en de bisschoppen van Keulen en Mainz tegen de paus in Italië voerden en de Duitse keizer bij zijn kruistochten naar het Heilige Land.  In de tijd dat Gerlach naar Rome en Jeruzalem pelgrimeerde, vertrokken de keizerlijke legers diezelfde kant op. Gozewijn II was op 9 april 1152 bij de kroning in Aken van Frederik Barbarossa. Zijn zoon Gozewijn III vergezelde deze beroemde Duitse keizer op zijn veldtochten naar Italië en vergaarde daar roem als veldheer en gouverneur van veroverd gebied. Zijn broer Filips van Valkenburg schopte het met steun van Frederik Barbarossa tot proost van het Lambertuskapittel te Luik en zelfs tot aartsbisschop van Keulen en kanselier van Italië.  Daarmee waren de heren van Valkenburg op het toppunt van hun macht in dezelfde tijd waarin hun voormalige ridder Gerlach in Houthem koos voor het eenvoudige leven van een kluizenaar in het Geuldal.

Kruistochten en de stichting van het klooster in Houthem

Keizer Frederik Barbarossa voerde niet alleen oorlog in Italië, maar nam ook deel aan de Derde Kruistocht. Dat werd hem noodlottig. Hij verdronk in 1190 bij het oversteken van een rivier in het huidige Turkije. Dat was niet het einde van de kruistochten. In 1198 kwam er een nieuwe kruistocht. Gozewijn IV van Valkenburg was een van de ridders die toen beloofde om het kruis op te nemen en op kruistocht te gaan. Toen puntje bij paaltje kwam, ging Gozewijn IV echter niet op kruistocht. Vanwege het verbreken van zijn kruisvaardersbelofte werd hij in de kerkelijke ban gedaan. Door grond in Houthem ten behoeve van de stichting van het klooster in St. Gerlach te schenken, kon Gozewijn IV zijn ban ongedaan maken. Uit de oorkonde (nr. 1) die daarbij werd opgemaakt, weten we zeker dat het verbreken van deze belofte tot de stichting van het Norbertinessenstift in St. Gerlach heeft geleid.  

Meer weten?

In Valkenburg kunt u de ruïne van het kasteel van de heren van Valkenburg bezoeken. In de Dom van Keulen bevinden zich het praalgraf van Filips van Valkenburg en de relieken van de Drie Koningen waarvoor Filips een prachtig reliekschrijn liet maken.

‍