Het leven van Gerlach van Houthem

‍De Vita Gerlaci

Het Norbertinessenstift (klooster) St. Gerlach is in 1202 ontstaan boven het graf van de pelgrim en kluizenaar Gerlach van Houthem. Deze Gerlach leefde tussen 1120 en 1165. Zijn levensverhaal (Vita) is opgeschreven door een kanunnik rond 1227 in de Vita Gerlaci en is afgebeeld op fresco’s in de kerk in Houthem. Deze beschrijving van zijn leven en wonderen is mede gebaseerd op herinneringen van oude mensen die Gerlach nog kenden. De Vita geeft ook informatie over de stichting van het klooster boven het graf van St. Gerlach en leert ons over de politieke en kerkelijke verhoudingen in die tijd.  

Ridder-pelgrim-kluizenaar

Als jonge ridder uit het Land van Valkenburg werd Gerlach tijdens een toernooi geconfronteerd met het bericht van het plotselinge overlijden van zijn vrouw. Dit veranderde zijn leven radicaal. Hij deed afstand van zijn rechten als ridder en ging het leven van een boeteling leiden. Als arme pelgrim verliet hij zijn geboortestreek en kwam hij na omzwervingen in Rome bij paus Eugenius III. Die legde hem als boete op om naar het Heilige Land te gaan om er werk te verrichten ten dienste van de kruisvaarders.  Het was de tijd van de Tweede Kruistocht, toen Jeruzalem in handen was van christelijke kruisvaarders. Gerlach zou in Jeruzalem zeven jaren varkens hoeden bij het hospitaal van de Maltezer ridders. Daaraan dankt hij zijn status als heilige van het vee. Boeren uit de omgeving van Houthem gebruiken nog steeds zand uit zijn graf in de kerk in Houthem als bescherming tegen veeziekten en hangen dit in zakjes op in hun stal. Teruggekeerd in Rome bezocht Gerlach paus Adrianus IV, die met hem een leven als monnik of kanunnik besprak. Gerlach werd echter liever kluizenaar. Hij kreeg toestemming van de paus om als kluizenaar in het Geuldal te leven en kreeg een bul (oorkonde) van de paus, waarin die toestemming was vastgelegd. Hij stichtte daarop in Houthem zijn kluizenarij bij een eik. Hij leidde er geen eenzaam leven, maar ontving er bezoekers uit de omgeving en pelgrims die op doortocht naar Aken of Maastricht waren. Hij gaf hun eten en maakte door zijn eenvoudige levenswijze indruk op hen. Bezoekers die hem wilden spreken moesten wel rekening houden met zijn dagrooster. Vrijwel dagelijks trok hij namelijk vroeg in de ochtend via Berg naar het graf van St. Servaas in Maastricht om er te bidden. Ook op zaterdag was hij niet in zijn kluizenarij te vinden. Dan reisde hij de andere kant op (oostwaarts) om via Rolduc in Aken in de Mariakerk (de huidige Dom) te bidden.

Heilige

In de Vita staan vele wonderen van St. Gerlach beschreven, zoals het wonder van het water dat voor hem geput werd dat in wijn veranderde. Dat was een teken van heiligheid, maar ook van een naderend einde. Niet veel later overleed St. Gerlach bij zijn kluizenarij, waar hij op eenvoudige wijze begraven werd in een houten kist. Omdat aan zijn kluizenarij geen priester verbonden was, was er niemand om hem te bedienen met het laatste sacrament. Zijn laatste communie en ziekenzalving werden hem echter op wonderbaarlijke wijze toegediend door de heilige die hij als kluizenaar zo vereerd had, St. Servaas. Zijn botten (relieken) zijn bewaard gebleven en bevinden zich in een schrijn (kist) bij zijn praalgraf. Splinters daarvan zijn geschonken aan kerken elders waar St. Gerlach vereerd wordt. Zijn schedel, tenslotte, is verwerkt in een reliekbuste die in de schatkamer van het heiligdom van St. Gerlach in Houthem te zien is. Recent onderzoek van zijn botten maakt op basis van leeftijd en lengte aannemelijk dat het inderdaad St Gerlach is, die in het reliekschrijn in Houthem bewaard wordt.

Meer weten?

Wie meer over St. Gerlach en zijn wonderen wil weten, kan in Houthem de kloosterkerk waarin hij begraven is en zijn schatkamer bezoeken en kan er een exemplaar van de uitgave van de Vita kopen.  Ook de oorkonde die de paus aan St. Gerlach meegaf is daar een tijdje bewaard, maar is in de loop der tijd verloren gegaan, zodat de eerste oorkonde over het klooster gaat, dat in 1202 boven zijn graf werd gesticht.

‍