A Bridge too far?

A Bridge too far? Het kapittel van Sint-Servaas en zijn brug.

In de Middeleeuwen vormden tolgelden een belangrijke bron van inkomsten voor kloosters en kapittels. Dat gold ook voor het kapittel van Sint-Servaas, dat op 22 juni 1139 van rooms-koning Koenraad III (1138-1152) de toen nog houten brug over de Maas in Maastricht ten geschenke kreeg, met alle daaruit voortvloeiende opbrengsten, onder voorwaarde dat de brug zo nodig ook uit die opbrengsten zou worden hersteld. De meeropbrengst zou voor gelijke delen ten goede moeten komen aan de proost en diens opvolgers en aan de refter van de broeders, ten behoeve van het dagelijks levensonderhoud (oorkonde nr. 5).

Paus Innocentius II (1130-1143) bevestigde de schenking van koning Koenraad en zijn echtgenote Geertrui ten bate van hun zieleheil en dat van hun voorouders (oorkonde 6).

Lange tijd heeft het kapittel van Sint-Servaas de voordelen uit deze schenking genoten, aangezien de lusten de lasten als regel ruimschoots overtroffen. Daarin kwam verandering in het derde kwart van de dertiende eeuw, toen de brug door overstroming en zware ijsgang zo zwaar was gehavend, dat de brug in haar geheel moest worden herbouwd.

Het kapittel beklaagt zich daarom in 1274 bij rooms-koning Rudolf (1273-1291) dat de opbrengsten uit de oorspronkelijke schenking slechts toereikend waren om het reguliere onderhoud te bekostigen, maar dat het onredelijk zou zijn van het kapittel te vergen, dat het de complete herbouw van de brug zou bekostigen, aangezien dat toch wel ‘a bridge too far’ zou zijn. Zij verzoeken hem daarom te bepalen, dat deken en kapittel voor het herstel van de brug niet gehouden zijn tot hogere kosten en uitgaven, dan de inkomsten die zij uit de brug ontvangen, en dat zij daartoe door niemand mogen worden gedwongen (oorkonde nr. 39).

Gelet op de bijzondere band tussen het kapittel van Sint-Servaas en de Duitse keizers, besluit rooms-koning Rudolf in 1282 de oorspronkelijke schenking nogmaals te bevestigen. Hij bevestigt bij deze gelegenheid dat niemand zal zijn vrijgesteld van het betalen van een juist en gebruikelijk tolgeld, en dat de opbrengsten daarvan altijd moeten worden aangewend ten behoeve van de brug en van de Sint-Servaaskerk (oorkonde nr. 46).

Kennelijk zijn al deze privileges niet afdoende geweest om de houten brug grondig te herstellen, met als gevolg dat deze op 12 juli 1275 bezweek tijdens een devote processie van deken en kapittel van de Onze-Lieve-Vrouwekerk te Maastricht en de koorgeestelijken in religieuze kledij en met relieken, een dramatische gebeurtenis waarbij volgens tijdgenoten ongeveer vierhonderd mannen en vrouwen in de Maas verdronken. Hierdoor ontstond een accute noodzaak tot herbouw van de brug. Hoe deze te bekostigen?

De tolopbrengsten waren uiteraard opgedroogd ten gevolge van de instorting van de brug. Dientengevolge waren de middelen voor de herbouw niet toereikend. Men besloot daarom de herbouw te financieren door middel van de verkoop van kerkelijke aflaten, een in de Middeleeuwen vrij gangbare praktijk, die in de Renaissance onder meer nog werd gebruikt om de bouw van de Sint-Pieter in Rome te financieren en nadien onder meer door Luther streng werd gekritiseerd. Door middel van een officiële aflaatbrief werd uiteindelijk een kerkelijke ‘aflaat’ (vergiffenis van zonden) van veertig dagen in het vooruitzicht gesteld aan al degenen die daadwerkelijk geldelijk bijdragen aan de herbouw in steen van de brug. Deze aflaatbrief werd gezegeld door negentien aartsbisschoppen en bisschoppen te Orvieto, op 29 januari 1284 (oorkonde nr. 51).

De uiteindelijk, mede dankzij deze vernuftige religieus-financiële constructie, tussen 1275 en 1298 gebouwde nieuwe stenen brug bestond uit negen halfronde bogen van Naamse steen en een houten boog aan de Wycker kant, die in geval van oorlog gemakkelijk kon worden afgebroken. Deze brug is nog altijd de rechtstreekse voorloper van de in de twintigste eeuw meermalen opnieuw opgetrokken en verbrede Servaasbrug, die thans in de wandeling wordt aangeduid als de ‘Aw Brök’.