Wijngaarden aan de Moezel

Het was een heel gezelschap van hoogwaardigheidsbekleders dat zich in 1126 op de hofdag van keizer Lotharius III in Mainz had verzameld: de aartsbisschoppen van Keulen en Mainz, de bisschoppen van Luik en Worms, de graven van Loon, Luxemburg en de Palts, de deken van het kapittel van Sint Servaas, vergezeld van de scholaster, de cantor en dienstmannen en waarschijnlijk ook – maar die wordt niet met naam genoemd – een delegatie van de abdij van Hersfeld (circa 40 km noordelijk van Fulda). Het plan was om te komen tot een ruiling. Het Sint-Servaaskapittel bezat goederen te Monsheim (ten westen van Worms) en Dienheim (ten zuiden van Mainz) en wilde die met Hersfeld ruilen tegen de kerk van het dorp Güls aan de Moezel, recht tegenover Koblenz. Sinds onheuglijke tijden bezat het Sint-Servaaskapittel wijngaarden in die plaats (oorkonde nr. 4). Er wordt wel verondersteld dat die goederen nog zouden zijn terug te voeren op een schenking van Zwentibold, van 895-900 de laatste koning van Lotharingen. De naam van Zwentibold is in Limburg verbonden met de schenking van de Graetheide aan veertien omliggende dorpen en verder met de abdij van Susteren, waar hij werd begraven. Wat er ook van waar moge zijn, in de tijd tussen 928 en 939 gaf hertog Giselbrecht van Lotharingen als ‘rector’ van de Sint-Servaaskerk de goederen in Güls tijdelijk in onderpand aan de aartsbisschop van Trier. Het was dus toen in ieder geval al vast bezit.

Volgens Jocundus, een geestelijke die omstreeks 1080 een beschrijving gaf van het leven van Sint Servaas, had het kapittel van oudsher in Güls een grote ‘familia’, inwoners die als halfvrijen in een afhankelijkheidsrelatie tot het kapittel stonden. Dezelfde Jocundus maakt in die levensbeschrijving melding van een spectaculair wonder dat in de wijngaarden van Güls zou hebben plaatsgevonden. ’s Nachts waren kinderen de wijngaard binnengedrongen en hadden daar niet alleen druiven geplukt, maar ook een ravage aangericht. Er verscheen plotseling een oude man, die precies op Sint Servaas leek, en de vandalen vermanend toesprak. Voor straf bleven de kinderen verstijfd als ‘levende doden’ aan de wijnstokken kleven. Toen ze werden teruggevonden door hun familie, was de ontzetting groot. Vertwijfeld baden ze tot God en Sint Servaas om genade. Ze beloofden nooit meer schade aan te richten en ze zouden blootsvoets het graf van de heilige in Maastricht bezoeken wanneer ze hun kinderen terugkregen. Daarop liet Sint Servaas zijn macht gelden en de kinderen werden verlost. Het tafereel van de stelende kinderen is ook afgebeeld op een verguld reliëf onder het middeleeuwse borstbeeld van Sint Servaas in de schatkamer van de kerk.

Wijngaarden waren belangrijk voor kerkelijke instituten. Ze verschaften niet alleen de wijn voor de liturgie, het was ook een veilige drank, die werd gebruikt om te betalen of overeenkomsten af te ronden. Ten slotte was de verkoop een belangrijke bron van inkomsten. Vandaar dat het kapittel zoveel waarde hechtte aan dit bezit. De wijn werd in vaten verscheept via de Rijn, gelost in Keulen, per kar naar Maastricht vervoerd en ten slotte opgeslagen in de grote kelder bij de kerk. Daar vond ook verkoop aan burgers plaats, overigens zeer tot ongenoegen van het Maastrichtse stadsbestuur, omdat over die handel binnen het gebied van de Sint-Servaas geen accijns werd betaald.

Het kapittel had met de wijngaarden aan de Moezel een bezit dat vanwege de grote afstand lastig was te beheren. Regelmatig was er sprake van conflicten. Zo verhalen twee oorkonden uit 1263 en 1264 over een ruzie met de benedictijnen van de abdij Siegburg, tussen Keulen en Bonn, over tienden die de monniken aan het kapittel moesten betalen van hun landerijen in Güls (oorkonde nr. 23). Ook later, in de zeventiende eeuw, zijn er jarenlang processen gevoerd met de jezuïeten van de naburige stad Koblenz. Pas de Franse Revolutie maakte een einde aan de aanwezigheid van het kapittel in Güls. De kanunniken verdwenen, maar de wijnbouwers bleven en produceren tot op heden nog altijd voortreffelijke wijn.